Сэлэнгэ аймгийн гадаргын болон хаягдал ус, агаарын чанарын 2020 оны 05 дугаар сарын тойм

1.Гадаргын усны чанар

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь гадаргын усны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу 2020 оны 05 дугаар сард Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хараа, Ерөө, Бугант, Зэлтэр, Хүдэр, Туул, Хиагт голуудын хяналт-шинжилгээний цэгээс нийт 15 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлтийг тодорхойллоо.

Сэлэнгэ мөрөн, Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 2 удаа, Зүүнбүрэн хяналт-шинжилгээний цэгээс 1 удаа усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 190 -251 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 05 сарын 10-нд авсан усны сорьцонд  MNS4586:98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламж (цаашид ХА гэх)-аас биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 3.4 мгО/л буюу ХА-аас 1.1 дахин давсан бөгөөд голын дагуу бага зэргийн бохирдол үүссэн байна.

Орхон гол, Орхон голын Орхон, Шаамар, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 215-253 мг/л-т хэлбэлзэж, Орхон-Шаамар хяналтын цэгээс авсан усны сорьцонд биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 3.1 мгО/л буюу ХА-аас 1.03 дахин давсан бөгөөд голын дагуу бага зэргийн бохирдол үүссэн байна.

Хараа гол, Хараа голын Баянгол хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 241 мг/л,  ХА-аас  давсан үзүүлэлтгүй байна.

Ерөө гол, Ерөө голын Бугант, Ерөө, Дулаанхаан хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 54-70 мг/л,  ХА-аас  давсан үзүүлэлтгүй ба голын дагуу ус нь цэвэр  байна.

 Бугант гол, Бугант голын Бугант хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 78 мг/л,  ХА-аас  давсан үзүүлэлтгүй ба голын дагуу ус нь цэвэр  байна.

Зэлтэр гол, Зэлтэр голын Зэлтэр хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 132 мг/л,  ХА-аас давсан үзүүлэлтгүй байна.

Хүдэр гол,  Хүдэр голын  Хүдэр хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 96 мг/л,  ХА-аас  давсан бохирдолгүй байна.

Туул гол, Туул голын Орхонтуул  хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 308 мг/л,  ХА-аас аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.70 мгN/л буюу  ХА-аас  1.4 дахин,  нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.244 мгN/л буюу ХА-аас 12.2 дахин тус тус давж голын гольдролийн дагуу бохирдсон байна.

Хиагт гол, Хиагт голын Алтанбулаг хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их, 566 мг/л, голын усны  хүчилтөрөгчийн хангамж сайн, 9.38 мгО/л байсан боловч хялбар исэлдэх органик бодис болон эрдэс азотын бохирдол их, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 6.9 мгО/л буюу ХА-аас 2.3 дахин, усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 9.00 мгN/л буюу ХА-аас 18.0 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.473 мгN/л буюу ХА-аас 23.65  дахин, нитратийн азотын /NО₃/-ын агууламж 10.26 мгN/л буюу ХА-аас 1.03  дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.757 мгР/л буюу ХА-аас 7.57 дахин тус тус давж маш их бохирдолтой байлаа.

Ус бохирдуулах бодисын агууламж

Хүснэгт 1

2.Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

2020 оны 05 дугаар сарын 10-нд, Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Урсгал-Ус” ХХК-ны хаягдал ус цэвэрлэх байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орох, гарах цэгээс авсан хаягдал бохир усны 2 сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд ЦБ-аас гарч байгаа ус 49.46%-ийн цэвэршүүлэлттэй байжээ.

2020 оны 05 дугаар сарын ЦБ-ын орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ гэх)-тэй харьцуулан 2 дугаар хүснэгтэд үзүүллээ.

2 дугаар хүснэгт

Тайлбар: Ж/Б-жинлэгдэх бодис, БХХ₅-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ-Перманганатын исэлдэх чанар, MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Дүгнэлт: Хараа, Ерөө, Бугант, Зэлтэр, гол маш цэвэр, Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хүдэр, Туул гол цэвэр, Хиагт гол  маш бохир байлаа.

Энэ сард Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Урсгал Ус” ХХК-ны ЦБ-ийн цэвэрлэгээний чанар 50.00% ба цэвэршүүлээд гарч байгаа усанд биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч MNS 4943:2015 стандарт дахь зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс 4.2 дахин  их агуулагдаж байлаа.

Агаарын шинжилгээ: Сүхбаатар суманд агаарын бохирдол стандарт хэмжээнээс хэтрээгүй байна. Агаарын чанарын 1-р харуулын 05-р сарын ажиглалтын дүнгээс үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.002 мг/м³, хамгийн их нь 0.003 мг/м³, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.014 мг/м³, хамгийн их нь 0.024 мг/м³, агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна. Нийт тоосны дундаж агууламж 0.086 мг/м³,  хамгийн их 0.144 мг/м³, PM10 тоосонцорын дундаж агууламж 0.089 мг/м³ байсан бөгөөд хамгийн их нь  05 сарын 07-нд 0.108 мг/м³ хүрлээ.

Мэдээ бичсэн: БОШЛ-ын эрхлэгч М.Аягүл